24 Φεβ 2011

Ἡ φύση τοῦ κακοῦ

 
† π. ντώνιος λεβιζόπουλος
Δρ. Θεολογίας  Δρ. Φιλοσοφίας
ΘΕΜΑΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΚΑΤΗΧΗΣΕΩΣ
Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ
Ο πατέρες τς κκλησίας μιλον γι τ κακ μ τρες ννοιες, μ ντολογικ ννοια, μ τν ννοια τς μαρτίας, κα γι τ φυσικ κακό.
Τ κακο δεν χει ντολογικ παρξη. Είναι στέρηση το γαθο κα παρεκτροπή, π τν κατ φύση κατάσταση στν παρ φύση. Τίποτε π σα πάρχουν δν μπορε ν χαρακτηρισθε ς κακό, γιατί λα εναι κτίσματα το Τριαδικο Θεο. Θες δημιούργησε τ πάντα χωρς Ατν τίποτε δν γινε π σα χουν γίνει (ω. ' 3) «τι ν ατ κτίσθη τ πάντα, τ ν τος ορανος κα τ π τς γής, τ ρατ κα τ όρατα...τ πάντα δ’ ατο κα ες ατν κτισται κα ατός στι πρ πάντων, κα τ πάντα ν ατ συνέστηκε»· λα συγκρατονται δ' ατο (Κόλ. ' 16-17). λα τ δημιουργήματα το Θεο εναι καλ κα τίποτε π ατ δν εναι π τ φύση το κακ «Κα εδε Θες τ πάντα, σα ποίησε, κα δο καλά λίαν» (Γέν. ' 31).
ν δημιουργία το Θεο παρέμενε "κατ φύση", πως βγκε π τ χέρια το Δημιουργο, δν θ πρχε τ πρόβλημα το κακο. Υπήρξε, πειδ νθρωπος μ τ θέλησή του πομακρύνθηκε π τ "κατ φύση", κα προτίμησε τν "παρὰ...
φύση" κατάσταση. δ πρέπει ν ναζητήσουμε τ κακό· χι σ ντολογικ παρξη.
κακία λοιπν εναι πομάκρυνση π τ γαθό, π τ "κατ φύση", πως τ σκοτάδι εναι πομάκρυνση π τ φς. «φ' σον παραμένουμε στ φυσική μας κατάσταση, εμεθα στν ρετή, ν μως παρεκκλίνουμε π τ φυσική μας κατάσταση, δηλαδ π τν ρετή, πηγαίνουμε στν παρ φύση», λέγει ωάννης Δαμασκηνός, συνεχίζοντας τ διδαχ τν προηγουμένων π ατν πατέρων. « κακία δν εναι κάτι πο πάρχει...Τ κακ εναι στέρηση το γαθο. φθαλμς κατεσκευάσθη. τύφλωση μως προέρχεται μ τν πώλεια τν ματιν. στε ἐὰν φθαλμς δν ταν π φθαρτ φύση, τύφλωση δν θ εχε θέση. τσι κα τ κακ δν χει δια παρξη, λλ' ρχεται κατόπιν στς ναπηρίες τς ψυχς» (Μ. Βασίλειος).
Τ κακ δν εναι γνώρισμα κάποιας παρξης, λλ να "συμβάν", θεληματικ παρεκτροπ π τ κατ φύση στ παρ φύση- ατ τ συμβν νομάζουμε μαρτία.
νθρωπος βρισκόταν σ κοινωνία μ τν Θεό, σ νότητα γάπης μ τ Δημιουργό του. π ατν ξέπεσε κα δηγήθηκε σ ποικιλόμορφες σθένειες. δειξε ποστροφ π τ καλύτερο κα πρε κατεύθυνση ντίθετη, μ ποτέλεσμα ν δηγηθε μακρυ π τ σκοπό του, ν χάσει δηλαδ τ νόημα τς ζως του. τσι πόστολος μιλάει γι τν πάνοδο σ' ατ τ "σκοπό", ταν λέγει: «Κατ σκοπν διώκω π τ βραβεον τς νω κλήσεως το Θεο ν Χριστ ησο» (Φίλ. γ' 14).
Τ κακ λοιπόν, ς μαρτία, χει τν παρξη του στην προαίρεση το νθρωπου, κα χι στ φύση του. « αώνια οσία μεταδίδει τν γαθότητα κα μ τ λόγο, κα μ τς πράξεις, κα παρατηρούμενη, ν σωματικ μεταδίδει μόνο παρατηρούμενη. αώνια μ παρξη τς λογικς κα νοερς οσίας ξαρτται π τ θέληση το Θεο, πο δημιούργησε τ πάντα καλ Τ ν εναι μως ατ καλ κακά, ατ ξαρτται π τ θέληση τν δημιουργημάτων. Τ κακ δν πάρχει στν οσία τν δημιουργημάτων, λλ στν σφαλμένη κα συλλόγιστη νέργεια ατν» (Μάξιμος μολογητής).
ψυχ δημιουργήθη γι ν βλέπει τν θε κα ν φωτίζεται π ατόν, λέγει Μ. θανάσιος, λλ ατή, ντ γι τν Θεό, πεζήτησε τ φθαρτ κα τ σκότος· « Θες κανε τν νθρωπο εθύ, κα ατο ζήτησαν λογισμος πολλος» ναφέρει κκλησιαστς (ζ' 29). Ατο ο πονηρο λογισμο προέρχονται π τν «καρδι το νθρώπου» (Μάτθ. ε' 19), ταν βέβαια νθρωπος π μέλεια γκαταλείψει καλλιέργητα "τ φυσικ σπέρματα τν γαθν", πως ναφέρει Μ. Βασίλειος. Γιατί φρων εναι σν τν γρό, λέγει Γραφή, κα «σπερ μπελν νθρωπος νδες φρενν ἐὰν φς ατόν, χερσωθήσεται», θ χερσωθε, θ γεμίσει χορτάρια κα θ γκαταλειφθε (Παροιμ. κδ' 30-31).
Στν ψυχ λοιπν πο χει χερσωθε, εναι φυσικ ν φυτρώνουν γκάθια κα ζιζάνια κα ν συμβαίνει κενο πο χει λεχθε: «Κα μεινα το ποισαι σταφυλήν, ποίησε δ κάνθας» (σ. ' 2), περίμενα ν κάνει σταφύλια κα κανε γκάθια! «γ δ φύτευσα σ μπελον καρποφόρον πάσαν ληθινν πς στράφης ες πικρίαν, μπελος λλοτρία;» (ερεμ. β' 21)· γ σ φύτευσα κατ πάντα ληθιν μπελο καρποφόρο, πς μεταβλήθηκες σ πικρ μπελο κα γινες ξένη πρς μέ;
 Κατά τν Μάξιμο τν μολογητ «τρία εναι κενα πο μς παρακινον ν κάμνομε τ κακ τ πάθη, ο δαίμονες κα κακ προαίρεση. Τ πάθη μς παρακινον, πως ταν πιθυμομε κάποιο παράλογο πράγμα... κα ταν ργιζόμαστε λυπούμαστε δικαιολόγητα... Ο δαίμονες πάλι μς παρακινον, πως ταν κμεταλλεύονται τν διαφορία πο δείχνουμε μες, μς πιτίθενται ξαφνικ μ μεγάλη σφοδρότητα, διεγείροντας τ πάθη... Τέλος κακ προαίρεση μς παρακινε πως ταν ν γνωρίζομε τ καλό, προτιμομε τ κακά». Τοτο γίνεται γιατί φύση το νθρώπου εναι τρεπτ κα χι τρεπτος.
«Βλέπεις πς μεταβάλλεται δια φύση; Μπορε ν ρέπει πρς τ κακό, κα μέσως πάλι μπορε ν στραφε πρς τ καλό, κα στς δύο περιπτώσεις χει τν κανότητα ν συμφωνήσει μ κενες τς πράξεις πο θέλει. Μπορε ν δεχθε λοιπν νθρώπινη φύση τ καλ τ κακό, δηλαδ τ θεία χάρη τν ντίπαλη δύναμη το σαταν, ατ μως δν γίνεται ναγκαστικά, λλ μ τ δική της θέληση» (Μακάριος Αγύπτιος).
ν δν ζητήσουμε τ κακ στν προαίρεση το νθρώπου πρέπει ν τ θεωρήσουμε ναπόφευκτο γεγονός. Τότε εναι περιττο ο νόμοι κα ο δικαστς κα κάθε προσπάθεια γι βελτίωση τν συνθηκν τς ζως κα γι ποφυγ τν δυσάρεστων. «Θ κερδίσει μν γεωργός, χωρς ν σπείρει κα χωρς ν κονήσει δρέπανον, θ περπλουτήσει δ μπορος, ετε τ θέλει ετε χι, φο εμαρμένη θ το συγκεντρώνει τ χρήματα. Α δ μεγάλαι λπίδες τν Χριστιανν θ μς γίνουν φαντοι, διότι οτε δικαιοσύνη θ βραβεύεται, φο ο νθρωποι δν κάνουν τίποτε κατ τν προαίρεσιν τν» (Μ. Βασίλειος).
Κανένας δν εναι "κ φύσεως καλς" "κ φύσεως κακός". Γιατί ν συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε κανένας καλς δν θ μποροσε ποτ ν γίνει κακς κα κανένας κακς ν μεταβληθε σ καλό. μως βλέπουμε στ ζω τν νθρώπων ν συμβαίνουν τέτοιες καταπληκτικς μεταβολές, ν μεταπίπτουν π τ κακ στ καλ κα τ ντίθετο. Τελνες ν γίνονται πόστολοι κα μαθητς το Χριστο ν μεταβάλλονται σ προδότες. Πόρνες ν μεταστρέφονται κα ν γίνονται γίες κα ληστς εσεβες. Ατ σημαίνει πς κανες δν εναι καλς κακς π τ φύση του.
λλ , θ πε σως κανείς, Θες γνωρίζει κ τν προτέρων τ πάντα. Ατ δν σημαίνει πς κάθε τί στ ζω το νθρώπου εναι ναπόφευκτο κα δν μπορε ν χει διαφορετικ τροπή;
Θες εναι βέβαια παντογνώστης, γνωρίζει κ τν προτέρων κα ατ πο πρόκειται ν συμβον. λλ τ γνωρίζει πειδ γι' ατν τ πάντα εναι παρόντα· δν πάρχει στν Θε παρελθν κα μέλλον. πάρχει μονο τ αώνιο παρόν. γνώση ναφέρεται πάντοτε σ' ατ πο πάρχουν κα πρόγνωση ναφέρεται σ' ατ πο πωσδήποτε θ συμβον, λέγει ωάννης Δαμασκηνός· δν συμβαίνουν πειδ τ προγνωρίζει Θεός, λλ τ γνωρίζει πειδ νώπιόν Του χουν δη συμβε.
Μήπως θ ταν καλύτερο ν Θες δν πέτρεπε καθόλου ν λθουν στν παρξη σοι, σύμφωνα μ τ δική Του πρόγνωση, θ γίνονταν κακοί; ν τ κτίσματα, πο δημιουργήθησαν ξαιτίας τς γαθότητος το Θεο, πρόκειτο ν γίνουν κακ ξαιτίας τς δικς τους κακς προαιρέσεως, κα ατ τ γεγονς τ μπόδιζε ν λθουν σ παρξη, τότε «τ κακν θ νικοσε τν γαθότητα το Θεο», καταλήγει ωάννης Δαμασκηνός. Θες λοιπν δν εθύνεται γι τν μαρτία το νθρωπου.                                                            
λλά, θ παρατηρήσει κανείς, πολλς φορές, κόμη κα ο κακοί, πηρετον τ σχέδια το Θεο. Γιατί τότε ν πιρρίπτουμε σ' ατος εθύνες;
Θ ταν βλάσφημο ν πομε πς λόγου χάρη ούδας δν εθύνεται γι τν πράξη του κα τι πηρέτησε τ σχέδια το Θεο, πο διαφορετικ θ ματαιώνοντο· «μ γένοιτο» λέγει Χρυσόστομος κα καταλήγει: «Διότι διος πάνσοφος Θες γνώριζε πς θ νεργοσε τν σωτηρίαν μας κα ν κόμη δν συνέβαινε ατό. λλωστε, δ' ατό, δι ν μ νομίση κανες τι ούδας γινεν πηρέτης τς θείας οκονομίας, τν οκτίρει». « μν υἱὸς το νθρώπου πάγει καθς γέγραπται περ ατο», λέγει κα καταλήγει: «οα δ τ νθρώπω κείνω δ' ο υἱὸς το νθρώπου παραδίδοται καλν ν ατ ε οκ γεννήθη νθρωπος κενος» (Μάτθ. κστ'24). Εχε λοιπν εθύνη προδότης το Κυρίου.
Χρυσόστομος θέτει δ τ πρόβλημα: «Ἐὰν το καλν ν μ γεννηθ ατός, διατ τν φησε ν λθη ες τν κόσμον κα ατν κα λους τους πονηρούς;». Σ' ατ δίνει τν ποστομωτικ πάντηση: «Πρέπει ν κατηγορήσης τος πονηρούς, ο ποοι ν σαν λεύθεροι ν μ γίνουν τέτοιοι, γιναν πονηροί. Σ μως φησες ατ κα λεπτολογες κα περιεργάζεσαι τ ργα το Θεο· ν κα γνωρίζεις, τι δν γίνεται ναγκαστικ κανες πονηρός». Κανένας λοιπν δν εναι ναγκαστικ κακός· δν εναι φύση ατία τς μαρτίας, λλ προαίρεση.
μως τί θ πομε γι τ φυσικ κακό, δηλαδ γι τ «πίπονον κα δυνηρν ες τς ασθήσεις», κατ τν διατύπωση το Μεγάλου Βασιλείου; δ γίνεται λόγος γι τ σωματικ σθένεια γι τν στέρηση τν ναγκαίων στ ζωή, γι τν ασχύνη, τ χρηματικ ζημιά, τν πώλεια τν συγγενν, γι συμφορς πο ταλαιπωρον λους τους νθρώπους μίας περιοχς, πως πενες, ξηρασίας, βροχές, σεισμο κ. ο. κ.
λα ατ ναφέρονται στν γία Γραφ ς "κακά", τ ποια πιτρέπει Θες ς παιδαγωγικ μέσα γι λλο σκοπό. «γ κατασκευάσας φς κα ποιήσας σκότος», λέγει Θες στν προφήτη, « ποιν ερήνην κα κτίζων κακ» (σ. μ' 7)· «τι κατέβη κακ παρ Κυρίου π πύλας ερουσαλμ» (Mix. ' 12)· «ε στι κακία ν πόλει ν Κύριος οκ ποίησε;» (μς γ' 6). «δετε δετε τι γ εμ κα οκ στ Θες πλν μο· γ ποκτεν κα ζν ποι, πατάξω καγ άσομαι, κα οκ στν ς ξελεται κ τν χειρν μου» (Δευτερ. λβ' 39).
Δν νομάζει δ κακία τν πονηρία κα τν μαρτία, λλ τν ταλαιπωρία, τν πόνο κα τς συμφορές· ατ ννοοσε κα Κύριος ταν λεγε· «ρκετν τ μέρα κακία ατς» (Μάτθ. στ' 34). μαρτία δν εναι ργο το Θεο, λλ ερημα τς θελήσεως το νθρώπου. Ατ δ "κακία", ο δυνηρς δηλαδ καταστάσεις στ σωματικ ζω το νθρώπου, κάκωση, γίνεται πρς ναίρεση τς μαρτίας κα νομάζεται κακία, χι π τν χαρακτήρα της, λλ «π τν γνώμην τν νθρώπων διότι συνηθίζομε ν νομάζωμε κακίαν χι μόνον τς κλοπς κα τς μοιχείας, λλ κα τς συμφορς» (Χρυσόστομος).
Στν πραγματικότητα ατς ο κακώσεις εναι γαθά, πειδ δν ποβλέπουν στν τιμωρία μας, λλ στν σωφρονισμό μας κα στν πιστροφή μας μέσω τς κακόπαθε-ς πίσω, στν κατάσταση τς γείας. «Κα κάκωσε σ κα λιμαγχόνησε σ κα ψώμισε σέ...» (Δευτερ. ' 3), σ ταλαιπώρησα κα σ φησα ν πεινάσεις γι ν σ εεργετήσω· «δι ν σταματήσω τν κακίαν προτο ξαπλωθε περβολικά, πως τ ρεμα το ποταμο, πο συγκρατεται μ κάποιον σχυρν φράκτην κα ντιτείχισμα» (Μ. Βασίλειος).
διος πατέρας, σχολιάζοντας τ σ. μ' 7 λέγει πς Θες "κτίζει κακ" μ τν ννοια, χι τι τ δημιουργε π τ μηδέν, λλ τ "μεταποιε"· μέσω ατν τν κακώσεων δηγε σ καλλιτέρευση. δια ννοια ποδίδεται κα στ «πατάξω καγ άσομαι» γ πληγώνω κα γ θεραπεύω (Δευτερ. λβ' 39)' σον ξωτερικς νθρωπος φθείρεται, τόσο σωτερικς νακαινουργιώνεται (Β' Πέτρ. δ' 16). «Λοιπόν», σχολιάζει Μ. Βασίλειος, «δν ποκτείνει λλον κα λλον ζωοποιε, λλ τν διο, μ ατ πο τν σκοτώνει τν ζωοποιε κα μ ατ πο τν πληγώνει, τν θεραπεύει». «Σ μν γρ πατάξεις ατν ράβδω, τν δ ψυχν ατο κ θανάτου ρύση» (Παροιμ. κγ' 14)· πληγώνεται σάρκα γι ν θεραπευθε ψυχή. « ράβδος σου κα βακτηρία σου, ατα μ παρεκάλεσαν» (Ψάλμ. κβ/κγ' 4).
Τ κακ λοιπν εναι μόνο να, μαρτία. Δν χει ντολογικ παρξη οτε εναι γνώρισμα κάποιας πάρξεως. Εναι να συμβάν, μία πράξη ποκλίσεως π τ γαθό, στέρηση το γαθο, πο χει τν ατία στν προαίρεση το νθρωπου, χι στ φύση του. Τ «κατ φύσιν» προηγεται π τ «παρ φύσιν» κα ατ ποκλισιη π τ «κατ φύσιν» δν εναι ναπόφευκτο γεγονός. Κα μόνο παρξη καλν κα κακν τ ποδεικνύει ατό.
Τ «κακ» γι τ ποία στν γία Γραφ φέρεται «δημιουργς» Θες εναι τ φυσικ κακά, ο κακώσεις κατ τν ντίληψη τν νθρώπων, πειδ παρουσιάζονται σν καταστάσεις δυνηρές. Μέσω ατς τς κακοπαθείας σωφρονίζεται νθρωπος κα δηγεται στν πιστροφή. τσι Θες "μεταποιε" τς κακώσεις ατς σ δωρες κα δηγε σ καλλιτέρευση.

Π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δρ. θεολογίας Δρ. Φιλοσοφίας
ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΚΑΝΤΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ ΜΑΣ.